Sáng nay trời có chút se lạnh, cái lạnh trái mùa. Đó là thứ mà Khải Minh đang cảm thấy.
Từ khi trận chiến đẫm máu nơi trại quân Nga Sơn kết thúc đến nay đã hơn hai ngày. Trận chiến khốc liệt ấy chính là minh chứng cho độ thảm thiết và dữ dội mà quân dân Lĩnh Nam phải gồng mình ứng phó, từ ngày đến đêm, lại qua ngày, liên miên không dứt. Tình thế lúc đó, tên giám quân Hán là Ban Siêu đã không còn cách nào khác ngoài việc dùng thân xác của Lĩnh Nam đại tướng quân Lê Thị Hoa ra làm điều kiện đình chiến để tìm lấy đường sống. Tất nhiên, Bát Nạn đại tướng quân Vũ Thị Thục cũng đã thay mặt Vua Bà sảng khoái đáp ứng. Thật ra, một cuộc đình chiến tạm thời cũng là những gì Lĩnh Nam đang cần lúc này.
Nói cho cùng bởi vì sau đêm diệt gián, tình trạng trong quân doanh Lĩnh Nam cũng không phải quá sáng sủa thoải mái. Việc lột trần những tên nội gián cùng cỏ đầu tường khiến nhiều công việc trong quân bỗng dưng thiếu thốn người quản lý, nhiều vị trí đột nhiên trống không. Ngoài ra thì bởi lo lắng các vị trí phòng thủ, kho sách, các điểm chiến lược trong quân doanh đã bị địch nắm bắt nên cần phải được xắp xếp thay đổi lại cũng là điều khiến các vị Lạc Hầu, Lạc Tướng Lĩnh Nam phải đau đầu, họ thường xuyên chạy đông chạy tây, bù đầu bù cổ, việc nào cũng phải tìm hai Vua để bàn bạc. Có thể nói là trăm công ngàn việc cần phải đích thân hai vị Vua non trẻ chỉ huy.
Đương nhiên, Việt quân bận rộn, Hán quân cũng không phải ăn không ngồi rồi. Dưới lệnh của Mã Phục Ba cùng Phù Nhạc Hương Hầu Lưu Long, quân Hán nhanh chóng áp sát bờ dòng sông Đốc rộng lớn. Chúng ngày đêm hồ hởi dựng lều, xây trại, chỉ mất một ngày đã dựng lên một dãy doanh trướng san sát, vây lấy bờ sông chặt như nêm gói. Rồi lại ngày đêm thao luyện, thử dựng cầu phao, cử quân rầm rã càn quét xung quanh. Động thái này của giặc cũng phần nào tăng mạnh áp lực cho quân Việt, làm cho công tác xây dựng càng thêm gấp rút vội vã.
Quan trọng hơn hết là trong nội bộ cốt cán của Lĩnh Nam, ai cũng hiểu là vẫn còn tồn tại một kẻ nội gián cầm đầu chưa hề xuất hiện. Kẻ này hẳn có chức vị không hề thấp, là cái kim trong thịt, cái gai trong mắt không thể không tìm cách loại trừ. Sự tồn tại của hắn khiến tâm trạng quân Nam càng thêm mệt mỏi nặng nề.
“Quân sư, đến lượt chúng ta rồi.” Sáng đứng sau lưng Khải Minh, thấy Phương Dung đứng ngoài hàng cọc gỗ cao như đám hàng rào ra hiệu liền nhẹ nhàng cúi người nói khẽ.
“Ừ…” Khải Minh gật đầu xác nhận, hơi khẽ chỉnh chu quần áo một chút, cậu mới gật đầu với Phương Dung.
“Đại diện Lĩnh Nam quân, Quân sư Đặng Khải Minh, Quân súy Nguyễn Sáng cùng các vị cừ súy đến viếng anh linh.”
Phương Dung đánh ánh mắt chào nhẹ với Khải Minh, cất giọng vừa đủ lớn hô. Sau lời nàng, đoàn người gồm chưa tới mười người, dẫn đầu bởi Khải Minh cùng Sáng tuần tự đạp bước lên vùng đất cao. Hai ngày qua chỉnh đốn quân bị, ổn định doanh trướng xong xuôi, Khải Minh mới có thể lấy chức danh cánh quân trực tiếp dưới trướng Nhị Vương Trưng Trinh đến viếng những anh hùng đất Việt đã mất trong lượt trận đầu nơi Cấm Khê này.
Đồi tang lễ là một đồi đất rộng lớn hơn cả hai khu điểm quân cộng lại, nằm sâu bên trong cánh rừng bạc ngàn phía sau đại doanh. Chẳng có ai canh gác, cũng chẳng có nhiều cờ phướn long trọng, càng không có thầy mo ca múa cầu cho linh hồn của các người chiến binh được thanh thản. Khu mộ không cấm đi vào, vì thế tuy có Đông Châu công chúa Phương Dung đứng ra quản lý việc ma chay lễ viếng của các bồ chính và cừ súy, nơi đây lúc nào cũng có bóng dáng những người quân dân Lĩnh Nam qua lại, hoặc chua xót, hoặc nhớ thương đau đớn bên cạnh những gò mộ cao. Những nắm mồ la liệt này kéo dài mãi từ dưới chân lên đến tận một dòng suối lưng chừng sườn đồi, theo vòng ngoài là các binh sĩ vô danh cho đến càng lên cao, vị trí của người mất đi càng quan trọng. Từ các cừ súy như Mai Đạt, Mai Thõa, Mai An… cho đến Quỳnh Nương công chúa, Tam Trinh tướng quân hay Bình Nam đại tướng quân, Nga Sơn công chúa Lê Thị Hoa đều được an táng tại đây. Bên cạnh là một khu đất nhỏ bày biện cờ tang, đại kỳ quân Việt cùng đồ thờ cúng đơn sơ, tại đây đứng lấy nàng Quế, Mai An, Mai Hổ cùng Thiều Hoa, chính là những người có người thân mất đi trong trận chiến, hiện đang tang ma, tạ lễ người đến viếng.
Bởi trận chiến tàn khốc, người hi sinh vì nước đã xấp xỉ đếm đến vạn, quân Nam không thể nào đi tìm đủ những thứ cần thiết trong tục ma chay cho tất cả binh lính như các đồ đồng, đồ khạp được, thế nên trải dài là một chuỗi chi chít những món vũ khí cắm bên cạnh vài kiện di vật được tìm thấy trên chiến trường. Có khi là chiếc lược đồng, có khi lại chỉ là mảnh vải, phiến giáp bị tàn phá, hoặc dĩ là mũi tên, cây guốc gỗ. Bọn chúng ở đó, như minh chứng cho số lượng máu tươi đồ sộ mà quân Lĩnh Nam phải trả chỉ trong một trận chiến này, chúng như từng người lính vẫn đang thẳng lưng xếp hàng, chỉnh tề đội ngũ, chúng như từng gương mặt kiên nghị chờ trông tương lai tươi sáng của dân tộc mình, chẳng oai hùng, lại bi thương đến thảm.
“Thật đông, thật nhiều người mất.”
Đoàn người Khải Minh đi giữa hàng mộ, trong lòng không khỏi trầm xuống thật sâu. Vốn dĩ bọn họ từ Sáng cho đến hai anh em Âu Mạn, Âu Lan đều đã quá quen thuộc với chiến trường thảm liệt cùng với chết chóc vô tình, thế nhưng đi giữa vạn ngôi mồ của các chiến hữu, nghe những tiếng nỉ non than khóc từ xung quanh dồn lại, họ lại không tài nào kìm nổi xúc động. Chiến tranh tàn khốc, người chết như rạ, không biết thì thôi, đến khi có cơ hội gom xác đồng đội, thu thập lại với nhau thì những con số vô tình trên từng cuộn thẻ gỗ lại hóa thành cả biển mộ vô tận. Nó tạo thành từng luồng cảm xúc vừa trang nghiêm, buồn bã mà nặng nề đến độ một cô gái nghịch ngợm như Nàng Lan cũng phải nghiêm nghị đi hẳn. Không biết từ lúc nào, ánh mắt nàng vẫn luôn thuyên chuyển không ngừng giữa bóng lưng của anh mình cùng bờ vai của Hoẵng, trong lòng đã thầm quyết tâm tuyệt sẽ không để hai thân ảnh này gia nhập vào hàng ngũ những anh linh đang nằm đây. Còn Sáng, lúc này bờ vai cụt của chàng bỗng dưng cảm giác đau đớn đến lạ, tựa như đang lôi kéo chàng về lại chiến trường Lãng Bạc khi ấy, muốn chàng tìm cách đưa thi thể em trai về.
“Em đừng lo, rồi anh sẽ tìm được em, dù có sao đi nữa.” Sáng cố ngăn khóe mắt ướt át, trong lòng thầm nhủ lấy.
Trên phía đầu, Khải Minh cũng đang miên man chìm trong suy nghĩ. Đây không phải là lần đầu cậu đi giữa một hàng “nghĩa trang liệt sĩ” như vậy. Vì tiền thế cậu đã không ít lần đi viếng những nơi này. Thế nhưng, lần này là bản thân cậu tham gia vào, chính mắt cậu nhìn thấy họ ngã xuống, cảm giác ấy thật khác biệt.
Người đời sau nhìn hàng hàng bia mộ liệt sĩ ngã xuống như những anh hùng, như lịch sử để họ tưởng nhớ, họ tri ân, họ hiếu kính, hoặc dĩ có cả những kẻ bè dĩu, mỉa mai. Thế nhưng những con người đích thân tham gia vào quá trình chiến đấu ấy, khi đi giữa hàng mộ kỳ quặc này chỉ có thể cảm thấy ưu thương vô hạn, cùng chua xót không nguôi. Khải Minh có thể dễ dàng bắt gặp cảm xúc chập chùng của những người lính đang len lỏi giữa bãi mộ, có thể thấy gương mặt đau đớn xót xa của người thân khi đứng trước di thể người hi sinh.
“Tất cả chỉ mới bắt đầu thôi. Cả dân tộc ta liệu còn phải hứng chịu bao nhiêu khu mồ thế này nữa?”
Minh nhớ tới hàng dài quân thù đang lăm le chờ đợi theo sử sách, trong lòng cậu không khỏi đay điếng. Mỗi lần đi qua một nắm mộ, cậu lại sâu sắc cảm giác bờ vai mình nặng trĩu, mệt mỏi. Xuyên không không phải trò đùa, nó không phải chỉ ngồi trên ghế cao, chỉ tay ra lệnh thiên binh vạn mã dâng hiến sinh mệnh đánh lấy cơ nghiệp cho mình như bất kỳ câu truyện nào có thể diễn tả hời hợt được. Khải Minh không khỏi nghĩ rằng, mỗi ngôi mộ ở đây đều có kết nối sâu xa cùng với số mệnh của cậu, chính sự thờ ơ trốn tránh ban đầu của cậu đã tạo nên số phận bi thương cho họ. Trách nhiệm, gánh nặng và tang thương bỗng đâu xuất hiện, đè lên vai cậu.
Thở dài, Khải Minh dừng bước. Trong ánh mắt ngạc nhiên của đoàn người Lĩnh Nam quân, cậu nhẹ nhàng với lấy lọ nước trên tay Rắn Lục, rải nước xung quanh, đoạn cậu khấu đầu thật sâu, lạy ba lạy xung quanh, rồi mới chắp tay nói:
“Các vị, Khải Minh thật sự thấy hổ thẹn trong lòng.”
“Quân sư?”
Sáng đứng gần, thấy Khải Minh bỗng dưng làm điều kỳ lạ thì ngạc nhiên bật hỏi. Xong khi chàng liếc mắt thấy thái độ kiên quyết trong ánh mắt của vị chủ nhân trẻ tuổi, trong lòng chàng không hiểu sao thấy nhẹ nhõm đến lạ. Chàng đưa tay ngăn lại đám người đang muốn lao lên dò hỏi, im lặng lắc đầu ra hiệu rồi tiếp tục quan sát cậu nhóc trước mặt.
“Các vị, có lẽ Khải Minh vốn đã có khả năng giúp các vị tránh khỏi số cái chết thảm thương này, có phải không?”
Khải Minh vẫn cúi đầu chắp tay, miệng tự hỏi. Đương nhiên, sẽ chẳng có ai quanh đây hiểu cậu đang nói gì nên chẳng có ai trả lời cậu. Chỉ có những cơn gió lạnh buốt thổi qua ôm lấy lời cậu nói, chẳng đủ khiến chúng vang vọng đến đâu, nhưng cũng đủ Phương Dung ở đằng sau nhíu mày khó hiểu. Hay đến chàng thanh niên Mai An cùng cô cừ súy Thiều Hoa, nàng Quế đang quỳ ở trên cũng khẽ nâng đầu nhìn lấy.
Không ai trả lời cậu, cậu vẫn im lặng đứng đấy như đang tự tìm đáp án cho mình. Cậu đứng như thế khiến một người lính già gần bên cảm thấy khó hiểu, ông lê la lại gần, giọng quan tâm hỏi:
“Cậu nhóc, không có sao chớ?”
Khải Minh giựt mình nhìn ông, nhìn hốc mắt trái trống rỗng vô hồn cùng mái đầu đã lấm tấm trắng, nhìn bàn tay gầy gòm vì gian khổ đói rét vẫn không quên thói quen lần mò chuôi đao nơi eo. Khải Minh lắc đầu hỏi:
“Thưa cụ, cụ vẫn đánh giặc sao?”
Ông lão ngạc nhiên nhìn cậu nhóc trẻ, ông nở nụ cười khoe hàm răng đen không còn đầy đủ, tay trái vỗ vỗ tay phải nói:
“Sao lại? Vẫn đánh chứ, tao vẫn khỏe chán, ngày xưa cha tao già hơn mới mất nơi Động Đình, vì sao nay ta không đánh?” nói đến đây, ông buồn bã nhìn một thanh đao cắm trên ngôi mộ bên cạnh nói:
“Không đánh, không ra sức, lấy ai tôn trọng cho?”
“Ai tôn trọng cho?”
Khải Minh chấn động. Từ trước đến nay cậu luôn nghĩ rằng tài cán mình không đủ, chỉ có tư duy vượt thời đại là lợi thế của mình, thì nay cậu chợt nhận thấy đứng trước ông lính già của thế hệ tổ tiên này, niềm tự hào của bản thân, hóa ra chỉ là thứ hư vô mờ mịt bản thân cậu vẫn chưa từng hiểu rõ.
Ngước đầu nhìn bầu trời quang cùng những áng mây nhẹ bay lượn, Khải Minh thì thào:
“Muốn vươn lên, muốn hơn người, muốn vững mạnh, làm sao có thể nhờ vả người khác?”
Trong đầu cậu như chợt lóe lên luồn suy ngẫm, hai tay cậu nhẹ nhàng miết lấy cổ tay áo, miệng không ngừng nói:
“Từ xưa đến nay, cho đến ngàn sau, có dân tộc nào vượt trội hơn người lại không từng có những đoạn lịch sử thấm đầy máu đỏ? Làm gì có dân tộc nào không trả giá, không hi sinh lại có thể vượt qua lịch sử đào thải, để tồn tại trường tồn cùng thời gian?”
“Trả giá? Lịch sử? Quân sư đang nói gì?” Âu Mạn khó hiểu hỏi.
“Suỵt!” Âu Khanh thấy cháu như vậy liền ngắt lời, ông cũng không hiểu, thế nhưng ông có thể cảm nhận rõ, cậu nhóc trước mặt mình đang lần nữa lột xác.
“Lịch sử?” Cách đó không xa, Hoàng Thiều Hoa nhìn bờ môi Khải Minh mấp máy, miệng lẩm bẩm nói theo.
“Chỉ có những dân tộc quật cường nhất, mạnh mẽ nhất, mới tồn tại. Cuộc tranh đấu này từ khi bắt đầu đâu phải do mình ta làm ra, cũng đâu thể nào do mình ta gánh vác. Dân tộc Việt đã lựa chọn đối đầu, chính là sự lựa chọn của cả dân tộc. Không qua bão lửa sao, làm gì tích lũy được kinh nghiệm. Không có thắng bại, làm sao có được lòng tự hào, có được tôn ti, có được ngàn năm sử sách?”
Ánh mắt Khải Minh như trời quang xua đi mây đen u ám. Đúng, cậu nhận thức rõ, đây không phải thứ một kẻ xuyên việt như cậu có thể ảnh hưởng được. Trận chiến của dân tộc này, không phải thứ một hay một ngàn tên như Khải Minh có thể tránh khỏi, có thể dập tắt, mà bản thân cậu, chỉ có thể làm điều khác. Cảm xúc trong cậu dâng theo từng luồng ý nghĩ, chúng thăng hoa, rồi bùng nổ.
“Nếu là chim, tôi sẽ là loài bồ câu trắng…” Đột nhiên, Khải Minh khẽ hát.
“Nếu là hoa, tôi sẽ là một đóa hướng dương”
Giai điệu từ miệng cậu thật lạ, khác xa với âm nhạc mọi người vẫn biết, chúng không những khiến cừ súy quân Lĩnh Nam nghe thấy, mà cả những tên lính rải rác xung quanh cũng nom theo.
“Nếu là mây, tôi sẽ là một vầng mây ấm.”
“Hắn đang rên la thứ gì?” Mai An, Nàng Quế cũng ngẩng đầu nhìn, thái độ của họ không tài nào dễ chịu được. Khu tang lễ trang nghiêm không ngờ có người làm loạn như vậy.
“Là người, tôi xin chết cho quê hương.”
Minh mặc kệ xung quanh, không rõ vì sao trong lòng cậu dâng lên giai điệu này, cũng không rõ vì sao cậu lại muốn cất tiếng hát vang chúng. Giữa rừng mộ, cậu như cảm nhận được tấm lòng từng người đã ngã xuống, từng kẻ vẫn đang còn cầm gươm.
Vì độc lập dân tộc, hy sinh cùng chết chóc, là không thể tránh khỏi. Những con dân Lĩnh Nam này, họ đã sớm chuẩn bị, đã sớm chấp nhận số phận của mình sẽ đầy bi thảm.
“Là chim tôi sẽ cất cao đôi cánh mềm, từ Nam, ra ngoài Bắc theo tiếng nối liền.
Là hoa, tôi nở tình yêu ban rỡ. Cùng muôn trái tim ngất ngây hòa bình.
Là mây theo làn gió tôi bay khắp trời, nghìn xưa, oai hùng đó xin nên kiếp lời.
Là người, xin một lần vì nằm xuống. Cùng anh em… đứng lên phất cao ngọn cờ.”
“Là người…. Là người….”
Giọng cậu bay bổng theo gió, không hay, nhưng chúng như trống đồng gióng thật mạnh vào tâm khảm từng người lính đang ở đây. Đông Châu công chúa Phương Dung khẽ lau nước mắt, miệng thì thào theo lời hát lặp lại.
“Đây là thiên mệnh nước ta a!” Âu Khanh lệ nhòa mà mừng rỡ.
“Mẹ… các anh em…”
Mai An dù là thân trai vẫn nức nở, sâu trong lòng anh lại như có những bàn tay an ủi đang vỗ về mình. Lòng anh đang thắt lại bỗng dưng nhẹ nhàng hơn, anh có thể cảm giác được, mẹ mình, các anh em mình, cùng muôn vạn quân dân Lĩnh Nam.
Ai lại không ham sống hòa bình, ai lại chẳng yêu thích gia đình êm ấm, thế nhưng vì dân tộc, họ đã chấp nhận hy sinh. Vì dân vì nước, họ “Tự Nguyện”.
“Là chim tôi sẽ cất cao đôi cánh mềm, từ Nam ra ngoài Bắc theo tiếng nối liền.
Là người, xin một lần vì nằm xuống. Cùng anh em… đứng lên phất cao ngọn cờ.”
Khải Minh vẫn hát, xung quanh cậu gió chợt nổi, gió như đồng hành cùng cậu. Như vạn người lính đã tử trận cùng hòa thanh mang tiếng hát thêm vang vọng, khiến càng nhiều quân lính Lĩnh Nam nghe thấy, rơi cả vào tai hai Vua đang bận rộn gần đó.
“Thiên mệnh Khải Minh? Lời thật ấm, thật sâu!” Trưng Châu mím môi nói.
“Quân sư…” Trưng Trinh ngổn ngang trong lòng.
Cứ như thế, Khải Minh hát hai ba lần liền, xung quanh cậu, bất kể là những người lính đang đi viếng mộ hay đoàn Lĩnh Nam quân đều cúi đầu thật sâu, khóe mắt trũng lệ. Mãi đến khi tiếng hát đã dứt, những cơn gió lộng vẫn như đang du dương theo giai điệu lạ lùng, khiến lời bài hát càng thêm cô đọng trong lòng những người lính.
Đến khi gió đã dừng, tâm trạng hơi ổn định, Khải Minh mới lễ phép cúi đầu hướng về phía người lính già, chắp tay thưa:
“Khải Minh xin cảm ơn người đã chỉ dạy.”
“Ơ, không… không… tôi?” Người lính với nước mắt đầy mặt, miệng ấp úng, thế nhưng đáp lại ông là nụ cười đầy nắng và thân thiện. Cậu thanh niên im lặng một chút, nhẹ nhàng quay sang hàng mộ:
“Các vị...liệt sĩ...” giọng nói Minh đã thêm có chút hữu lực, cậu hơi suy nghĩ một lúc rồi nói:
“Các vị liệt sĩ, dẫu Đặng Khải Minh đã không thể thay đổi số phận của các vị, cũng không thể nào có khả năng ngăn cản những khu mồ như thế này lại lần nữa lặp lại trong tương lai… Nhưng tôi hiểu đây chính là những gì các vị đã tự chọn lựa.”
Nheo mắt nhìn lên bầu trời quang, cậu hít thật sâu một hơi rồi tiếp:
“Vì như vậy, tôi cảm thấy các vị, chúng ta, tất cả đều xứng đáng được tôn trọng… Khải Minh xin thề, sẽ không để sự hy sinh của các vị trở nên hoang phế. Các vị ngã xuống, chính là nền móng cho dân tộc ta quật cường mãi mãi. Các vị hy sinh, tuyệt đối sẽ được đời đời tôn thờ, sẽ được ghi nhớ mãi không quên, sẽ không có ai dám khinh thi anh linh nơi này!”
“Các vị, hãy yên nghỉ, những gì các vị chưa làm được, để chúng tôi đi làm. Các vị, xin lưu danh sử sách.”
Người ngoài xa khó lòng nghe thấy những gì Minh vừa nói, nhóm người Sáng lại chẳng bỏ lọt một từ nào.
“Quân sư.”
Sáng thầm hô, lòng không khỏi nhớ tới những gương mặt thân thuộc đã từng học côn, múa bổng, xông pha trận mạc cùng mình. Không khỏi nhớ tới những đôi mắt đầy ý cười ngày Hai Vua dựng nước ở Mê Linh, không sao quên được chí căm thù khi thấy làng quê tiêu điều dưới gót xâm lược. Chợt, anh lắc đầu thật mạnh, tay hành quân lễ dõng dạc thưa:
“Chủ nhân, Nguyễn Sáng nguyện góp sức mình, vì lời thệ của ngài mà hiệu lực.”
“Chủ nhân, Lĩnh Nam quân ( Lạc Vệ) nguyện góp sức, vì lời thệ của ngài mà hiệu lực.”
Theo sau Sáng, chín người còn lại đều quỳ gối hô vang.
Khải Minh im lặng nhìn họ, lòng cảm thấy có chút ấm áp, cậu nâng họ dậy, lắc đầu tỏ ý không nên lại kéo dài thời gian rồi dẫn đoàn người đầy cảm xúc cùng tự hào ấy lên viếng những ngôi mộ cuối cùng, mộ của các Lạc hầu Lạc tướng.
“Quân sư, Mai An thay mặt mẹ cùng các anh em, cảm tạ ngài đã vì họ nói lên tiếng lòng.”
Mai Tam Lang nhìn Khải Minh viếng mộ mẹ, mắt đỏ hoe dập đầu thật mạnh đến độ bật cả máu để đáp lễ, một cái lễ to quá mức chàng thừa nhận.
Bên cạnh, Nàng Quế kiên nghị nhìn Minh, tuy không nói một lời nhưng nhìn nàng dù thân thể còn mang trọng thương vẫn kiên quyết dập đầu mạnh không kém Mai gia Tam lang, đủ để thấy lòng nàng ra sao.
“Quân… không, chủ nhân.” Hoàng Thiều Hoa chợt quỳ xuống dập đầu, nghiêm nghị nói:
“Xin người hãy cho tôi vì lời thệ của người mà ra sức.”
------
P/S:
Trong chương là bài hát “Tự Nguyện” của nhạc sĩ Trương Quốc Khánh. Hy vọng không bị coi là đạo nhạc XD.
Từ khi trận chiến đẫm máu nơi trại quân Nga Sơn kết thúc đến nay đã hơn hai ngày. Trận chiến khốc liệt ấy chính là minh chứng cho độ thảm thiết và dữ dội mà quân dân Lĩnh Nam phải gồng mình ứng phó, từ ngày đến đêm, lại qua ngày, liên miên không dứt. Tình thế lúc đó, tên giám quân Hán là Ban Siêu đã không còn cách nào khác ngoài việc dùng thân xác của Lĩnh Nam đại tướng quân Lê Thị Hoa ra làm điều kiện đình chiến để tìm lấy đường sống. Tất nhiên, Bát Nạn đại tướng quân Vũ Thị Thục cũng đã thay mặt Vua Bà sảng khoái đáp ứng. Thật ra, một cuộc đình chiến tạm thời cũng là những gì Lĩnh Nam đang cần lúc này.
Nói cho cùng bởi vì sau đêm diệt gián, tình trạng trong quân doanh Lĩnh Nam cũng không phải quá sáng sủa thoải mái. Việc lột trần những tên nội gián cùng cỏ đầu tường khiến nhiều công việc trong quân bỗng dưng thiếu thốn người quản lý, nhiều vị trí đột nhiên trống không. Ngoài ra thì bởi lo lắng các vị trí phòng thủ, kho sách, các điểm chiến lược trong quân doanh đã bị địch nắm bắt nên cần phải được xắp xếp thay đổi lại cũng là điều khiến các vị Lạc Hầu, Lạc Tướng Lĩnh Nam phải đau đầu, họ thường xuyên chạy đông chạy tây, bù đầu bù cổ, việc nào cũng phải tìm hai Vua để bàn bạc. Có thể nói là trăm công ngàn việc cần phải đích thân hai vị Vua non trẻ chỉ huy.
Đương nhiên, Việt quân bận rộn, Hán quân cũng không phải ăn không ngồi rồi. Dưới lệnh của Mã Phục Ba cùng Phù Nhạc Hương Hầu Lưu Long, quân Hán nhanh chóng áp sát bờ dòng sông Đốc rộng lớn. Chúng ngày đêm hồ hởi dựng lều, xây trại, chỉ mất một ngày đã dựng lên một dãy doanh trướng san sát, vây lấy bờ sông chặt như nêm gói. Rồi lại ngày đêm thao luyện, thử dựng cầu phao, cử quân rầm rã càn quét xung quanh. Động thái này của giặc cũng phần nào tăng mạnh áp lực cho quân Việt, làm cho công tác xây dựng càng thêm gấp rút vội vã.
Quan trọng hơn hết là trong nội bộ cốt cán của Lĩnh Nam, ai cũng hiểu là vẫn còn tồn tại một kẻ nội gián cầm đầu chưa hề xuất hiện. Kẻ này hẳn có chức vị không hề thấp, là cái kim trong thịt, cái gai trong mắt không thể không tìm cách loại trừ. Sự tồn tại của hắn khiến tâm trạng quân Nam càng thêm mệt mỏi nặng nề.
“Quân sư, đến lượt chúng ta rồi.” Sáng đứng sau lưng Khải Minh, thấy Phương Dung đứng ngoài hàng cọc gỗ cao như đám hàng rào ra hiệu liền nhẹ nhàng cúi người nói khẽ.
“Ừ…” Khải Minh gật đầu xác nhận, hơi khẽ chỉnh chu quần áo một chút, cậu mới gật đầu với Phương Dung.
“Đại diện Lĩnh Nam quân, Quân sư Đặng Khải Minh, Quân súy Nguyễn Sáng cùng các vị cừ súy đến viếng anh linh.”
Phương Dung đánh ánh mắt chào nhẹ với Khải Minh, cất giọng vừa đủ lớn hô. Sau lời nàng, đoàn người gồm chưa tới mười người, dẫn đầu bởi Khải Minh cùng Sáng tuần tự đạp bước lên vùng đất cao. Hai ngày qua chỉnh đốn quân bị, ổn định doanh trướng xong xuôi, Khải Minh mới có thể lấy chức danh cánh quân trực tiếp dưới trướng Nhị Vương Trưng Trinh đến viếng những anh hùng đất Việt đã mất trong lượt trận đầu nơi Cấm Khê này.
Đồi tang lễ là một đồi đất rộng lớn hơn cả hai khu điểm quân cộng lại, nằm sâu bên trong cánh rừng bạc ngàn phía sau đại doanh. Chẳng có ai canh gác, cũng chẳng có nhiều cờ phướn long trọng, càng không có thầy mo ca múa cầu cho linh hồn của các người chiến binh được thanh thản. Khu mộ không cấm đi vào, vì thế tuy có Đông Châu công chúa Phương Dung đứng ra quản lý việc ma chay lễ viếng của các bồ chính và cừ súy, nơi đây lúc nào cũng có bóng dáng những người quân dân Lĩnh Nam qua lại, hoặc chua xót, hoặc nhớ thương đau đớn bên cạnh những gò mộ cao. Những nắm mồ la liệt này kéo dài mãi từ dưới chân lên đến tận một dòng suối lưng chừng sườn đồi, theo vòng ngoài là các binh sĩ vô danh cho đến càng lên cao, vị trí của người mất đi càng quan trọng. Từ các cừ súy như Mai Đạt, Mai Thõa, Mai An… cho đến Quỳnh Nương công chúa, Tam Trinh tướng quân hay Bình Nam đại tướng quân, Nga Sơn công chúa Lê Thị Hoa đều được an táng tại đây. Bên cạnh là một khu đất nhỏ bày biện cờ tang, đại kỳ quân Việt cùng đồ thờ cúng đơn sơ, tại đây đứng lấy nàng Quế, Mai An, Mai Hổ cùng Thiều Hoa, chính là những người có người thân mất đi trong trận chiến, hiện đang tang ma, tạ lễ người đến viếng.
Bởi trận chiến tàn khốc, người hi sinh vì nước đã xấp xỉ đếm đến vạn, quân Nam không thể nào đi tìm đủ những thứ cần thiết trong tục ma chay cho tất cả binh lính như các đồ đồng, đồ khạp được, thế nên trải dài là một chuỗi chi chít những món vũ khí cắm bên cạnh vài kiện di vật được tìm thấy trên chiến trường. Có khi là chiếc lược đồng, có khi lại chỉ là mảnh vải, phiến giáp bị tàn phá, hoặc dĩ là mũi tên, cây guốc gỗ. Bọn chúng ở đó, như minh chứng cho số lượng máu tươi đồ sộ mà quân Lĩnh Nam phải trả chỉ trong một trận chiến này, chúng như từng người lính vẫn đang thẳng lưng xếp hàng, chỉnh tề đội ngũ, chúng như từng gương mặt kiên nghị chờ trông tương lai tươi sáng của dân tộc mình, chẳng oai hùng, lại bi thương đến thảm.
“Thật đông, thật nhiều người mất.”
Đoàn người Khải Minh đi giữa hàng mộ, trong lòng không khỏi trầm xuống thật sâu. Vốn dĩ bọn họ từ Sáng cho đến hai anh em Âu Mạn, Âu Lan đều đã quá quen thuộc với chiến trường thảm liệt cùng với chết chóc vô tình, thế nhưng đi giữa vạn ngôi mồ của các chiến hữu, nghe những tiếng nỉ non than khóc từ xung quanh dồn lại, họ lại không tài nào kìm nổi xúc động. Chiến tranh tàn khốc, người chết như rạ, không biết thì thôi, đến khi có cơ hội gom xác đồng đội, thu thập lại với nhau thì những con số vô tình trên từng cuộn thẻ gỗ lại hóa thành cả biển mộ vô tận. Nó tạo thành từng luồng cảm xúc vừa trang nghiêm, buồn bã mà nặng nề đến độ một cô gái nghịch ngợm như Nàng Lan cũng phải nghiêm nghị đi hẳn. Không biết từ lúc nào, ánh mắt nàng vẫn luôn thuyên chuyển không ngừng giữa bóng lưng của anh mình cùng bờ vai của Hoẵng, trong lòng đã thầm quyết tâm tuyệt sẽ không để hai thân ảnh này gia nhập vào hàng ngũ những anh linh đang nằm đây. Còn Sáng, lúc này bờ vai cụt của chàng bỗng dưng cảm giác đau đớn đến lạ, tựa như đang lôi kéo chàng về lại chiến trường Lãng Bạc khi ấy, muốn chàng tìm cách đưa thi thể em trai về.
“Em đừng lo, rồi anh sẽ tìm được em, dù có sao đi nữa.” Sáng cố ngăn khóe mắt ướt át, trong lòng thầm nhủ lấy.
Trên phía đầu, Khải Minh cũng đang miên man chìm trong suy nghĩ. Đây không phải là lần đầu cậu đi giữa một hàng “nghĩa trang liệt sĩ” như vậy. Vì tiền thế cậu đã không ít lần đi viếng những nơi này. Thế nhưng, lần này là bản thân cậu tham gia vào, chính mắt cậu nhìn thấy họ ngã xuống, cảm giác ấy thật khác biệt.
Người đời sau nhìn hàng hàng bia mộ liệt sĩ ngã xuống như những anh hùng, như lịch sử để họ tưởng nhớ, họ tri ân, họ hiếu kính, hoặc dĩ có cả những kẻ bè dĩu, mỉa mai. Thế nhưng những con người đích thân tham gia vào quá trình chiến đấu ấy, khi đi giữa hàng mộ kỳ quặc này chỉ có thể cảm thấy ưu thương vô hạn, cùng chua xót không nguôi. Khải Minh có thể dễ dàng bắt gặp cảm xúc chập chùng của những người lính đang len lỏi giữa bãi mộ, có thể thấy gương mặt đau đớn xót xa của người thân khi đứng trước di thể người hi sinh.
“Tất cả chỉ mới bắt đầu thôi. Cả dân tộc ta liệu còn phải hứng chịu bao nhiêu khu mồ thế này nữa?”
Minh nhớ tới hàng dài quân thù đang lăm le chờ đợi theo sử sách, trong lòng cậu không khỏi đay điếng. Mỗi lần đi qua một nắm mộ, cậu lại sâu sắc cảm giác bờ vai mình nặng trĩu, mệt mỏi. Xuyên không không phải trò đùa, nó không phải chỉ ngồi trên ghế cao, chỉ tay ra lệnh thiên binh vạn mã dâng hiến sinh mệnh đánh lấy cơ nghiệp cho mình như bất kỳ câu truyện nào có thể diễn tả hời hợt được. Khải Minh không khỏi nghĩ rằng, mỗi ngôi mộ ở đây đều có kết nối sâu xa cùng với số mệnh của cậu, chính sự thờ ơ trốn tránh ban đầu của cậu đã tạo nên số phận bi thương cho họ. Trách nhiệm, gánh nặng và tang thương bỗng đâu xuất hiện, đè lên vai cậu.
Thở dài, Khải Minh dừng bước. Trong ánh mắt ngạc nhiên của đoàn người Lĩnh Nam quân, cậu nhẹ nhàng với lấy lọ nước trên tay Rắn Lục, rải nước xung quanh, đoạn cậu khấu đầu thật sâu, lạy ba lạy xung quanh, rồi mới chắp tay nói:
“Các vị, Khải Minh thật sự thấy hổ thẹn trong lòng.”
“Quân sư?”
Sáng đứng gần, thấy Khải Minh bỗng dưng làm điều kỳ lạ thì ngạc nhiên bật hỏi. Xong khi chàng liếc mắt thấy thái độ kiên quyết trong ánh mắt của vị chủ nhân trẻ tuổi, trong lòng chàng không hiểu sao thấy nhẹ nhõm đến lạ. Chàng đưa tay ngăn lại đám người đang muốn lao lên dò hỏi, im lặng lắc đầu ra hiệu rồi tiếp tục quan sát cậu nhóc trước mặt.
“Các vị, có lẽ Khải Minh vốn đã có khả năng giúp các vị tránh khỏi số cái chết thảm thương này, có phải không?”
Khải Minh vẫn cúi đầu chắp tay, miệng tự hỏi. Đương nhiên, sẽ chẳng có ai quanh đây hiểu cậu đang nói gì nên chẳng có ai trả lời cậu. Chỉ có những cơn gió lạnh buốt thổi qua ôm lấy lời cậu nói, chẳng đủ khiến chúng vang vọng đến đâu, nhưng cũng đủ Phương Dung ở đằng sau nhíu mày khó hiểu. Hay đến chàng thanh niên Mai An cùng cô cừ súy Thiều Hoa, nàng Quế đang quỳ ở trên cũng khẽ nâng đầu nhìn lấy.
Không ai trả lời cậu, cậu vẫn im lặng đứng đấy như đang tự tìm đáp án cho mình. Cậu đứng như thế khiến một người lính già gần bên cảm thấy khó hiểu, ông lê la lại gần, giọng quan tâm hỏi:
“Cậu nhóc, không có sao chớ?”
Khải Minh giựt mình nhìn ông, nhìn hốc mắt trái trống rỗng vô hồn cùng mái đầu đã lấm tấm trắng, nhìn bàn tay gầy gòm vì gian khổ đói rét vẫn không quên thói quen lần mò chuôi đao nơi eo. Khải Minh lắc đầu hỏi:
“Thưa cụ, cụ vẫn đánh giặc sao?”
Ông lão ngạc nhiên nhìn cậu nhóc trẻ, ông nở nụ cười khoe hàm răng đen không còn đầy đủ, tay trái vỗ vỗ tay phải nói:
“Sao lại? Vẫn đánh chứ, tao vẫn khỏe chán, ngày xưa cha tao già hơn mới mất nơi Động Đình, vì sao nay ta không đánh?” nói đến đây, ông buồn bã nhìn một thanh đao cắm trên ngôi mộ bên cạnh nói:
“Không đánh, không ra sức, lấy ai tôn trọng cho?”
“Ai tôn trọng cho?”
Khải Minh chấn động. Từ trước đến nay cậu luôn nghĩ rằng tài cán mình không đủ, chỉ có tư duy vượt thời đại là lợi thế của mình, thì nay cậu chợt nhận thấy đứng trước ông lính già của thế hệ tổ tiên này, niềm tự hào của bản thân, hóa ra chỉ là thứ hư vô mờ mịt bản thân cậu vẫn chưa từng hiểu rõ.
Ngước đầu nhìn bầu trời quang cùng những áng mây nhẹ bay lượn, Khải Minh thì thào:
“Muốn vươn lên, muốn hơn người, muốn vững mạnh, làm sao có thể nhờ vả người khác?”
Trong đầu cậu như chợt lóe lên luồn suy ngẫm, hai tay cậu nhẹ nhàng miết lấy cổ tay áo, miệng không ngừng nói:
“Từ xưa đến nay, cho đến ngàn sau, có dân tộc nào vượt trội hơn người lại không từng có những đoạn lịch sử thấm đầy máu đỏ? Làm gì có dân tộc nào không trả giá, không hi sinh lại có thể vượt qua lịch sử đào thải, để tồn tại trường tồn cùng thời gian?”
“Trả giá? Lịch sử? Quân sư đang nói gì?” Âu Mạn khó hiểu hỏi.
“Suỵt!” Âu Khanh thấy cháu như vậy liền ngắt lời, ông cũng không hiểu, thế nhưng ông có thể cảm nhận rõ, cậu nhóc trước mặt mình đang lần nữa lột xác.
“Lịch sử?” Cách đó không xa, Hoàng Thiều Hoa nhìn bờ môi Khải Minh mấp máy, miệng lẩm bẩm nói theo.
“Chỉ có những dân tộc quật cường nhất, mạnh mẽ nhất, mới tồn tại. Cuộc tranh đấu này từ khi bắt đầu đâu phải do mình ta làm ra, cũng đâu thể nào do mình ta gánh vác. Dân tộc Việt đã lựa chọn đối đầu, chính là sự lựa chọn của cả dân tộc. Không qua bão lửa sao, làm gì tích lũy được kinh nghiệm. Không có thắng bại, làm sao có được lòng tự hào, có được tôn ti, có được ngàn năm sử sách?”
Ánh mắt Khải Minh như trời quang xua đi mây đen u ám. Đúng, cậu nhận thức rõ, đây không phải thứ một kẻ xuyên việt như cậu có thể ảnh hưởng được. Trận chiến của dân tộc này, không phải thứ một hay một ngàn tên như Khải Minh có thể tránh khỏi, có thể dập tắt, mà bản thân cậu, chỉ có thể làm điều khác. Cảm xúc trong cậu dâng theo từng luồng ý nghĩ, chúng thăng hoa, rồi bùng nổ.
“Nếu là chim, tôi sẽ là loài bồ câu trắng…” Đột nhiên, Khải Minh khẽ hát.
“Nếu là hoa, tôi sẽ là một đóa hướng dương”
Giai điệu từ miệng cậu thật lạ, khác xa với âm nhạc mọi người vẫn biết, chúng không những khiến cừ súy quân Lĩnh Nam nghe thấy, mà cả những tên lính rải rác xung quanh cũng nom theo.
“Nếu là mây, tôi sẽ là một vầng mây ấm.”
“Hắn đang rên la thứ gì?” Mai An, Nàng Quế cũng ngẩng đầu nhìn, thái độ của họ không tài nào dễ chịu được. Khu tang lễ trang nghiêm không ngờ có người làm loạn như vậy.
“Là người, tôi xin chết cho quê hương.”
Minh mặc kệ xung quanh, không rõ vì sao trong lòng cậu dâng lên giai điệu này, cũng không rõ vì sao cậu lại muốn cất tiếng hát vang chúng. Giữa rừng mộ, cậu như cảm nhận được tấm lòng từng người đã ngã xuống, từng kẻ vẫn đang còn cầm gươm.
Vì độc lập dân tộc, hy sinh cùng chết chóc, là không thể tránh khỏi. Những con dân Lĩnh Nam này, họ đã sớm chuẩn bị, đã sớm chấp nhận số phận của mình sẽ đầy bi thảm.
“Là chim tôi sẽ cất cao đôi cánh mềm, từ Nam, ra ngoài Bắc theo tiếng nối liền.
Là hoa, tôi nở tình yêu ban rỡ. Cùng muôn trái tim ngất ngây hòa bình.
Là mây theo làn gió tôi bay khắp trời, nghìn xưa, oai hùng đó xin nên kiếp lời.
Là người, xin một lần vì nằm xuống. Cùng anh em… đứng lên phất cao ngọn cờ.”
“Là người…. Là người….”
Giọng cậu bay bổng theo gió, không hay, nhưng chúng như trống đồng gióng thật mạnh vào tâm khảm từng người lính đang ở đây. Đông Châu công chúa Phương Dung khẽ lau nước mắt, miệng thì thào theo lời hát lặp lại.
“Đây là thiên mệnh nước ta a!” Âu Khanh lệ nhòa mà mừng rỡ.
“Mẹ… các anh em…”
Mai An dù là thân trai vẫn nức nở, sâu trong lòng anh lại như có những bàn tay an ủi đang vỗ về mình. Lòng anh đang thắt lại bỗng dưng nhẹ nhàng hơn, anh có thể cảm giác được, mẹ mình, các anh em mình, cùng muôn vạn quân dân Lĩnh Nam.
Ai lại không ham sống hòa bình, ai lại chẳng yêu thích gia đình êm ấm, thế nhưng vì dân tộc, họ đã chấp nhận hy sinh. Vì dân vì nước, họ “Tự Nguyện”.
“Là chim tôi sẽ cất cao đôi cánh mềm, từ Nam ra ngoài Bắc theo tiếng nối liền.
Là người, xin một lần vì nằm xuống. Cùng anh em… đứng lên phất cao ngọn cờ.”
Khải Minh vẫn hát, xung quanh cậu gió chợt nổi, gió như đồng hành cùng cậu. Như vạn người lính đã tử trận cùng hòa thanh mang tiếng hát thêm vang vọng, khiến càng nhiều quân lính Lĩnh Nam nghe thấy, rơi cả vào tai hai Vua đang bận rộn gần đó.
“Thiên mệnh Khải Minh? Lời thật ấm, thật sâu!” Trưng Châu mím môi nói.
“Quân sư…” Trưng Trinh ngổn ngang trong lòng.
Cứ như thế, Khải Minh hát hai ba lần liền, xung quanh cậu, bất kể là những người lính đang đi viếng mộ hay đoàn Lĩnh Nam quân đều cúi đầu thật sâu, khóe mắt trũng lệ. Mãi đến khi tiếng hát đã dứt, những cơn gió lộng vẫn như đang du dương theo giai điệu lạ lùng, khiến lời bài hát càng thêm cô đọng trong lòng những người lính.
Đến khi gió đã dừng, tâm trạng hơi ổn định, Khải Minh mới lễ phép cúi đầu hướng về phía người lính già, chắp tay thưa:
“Khải Minh xin cảm ơn người đã chỉ dạy.”
“Ơ, không… không… tôi?” Người lính với nước mắt đầy mặt, miệng ấp úng, thế nhưng đáp lại ông là nụ cười đầy nắng và thân thiện. Cậu thanh niên im lặng một chút, nhẹ nhàng quay sang hàng mộ:
“Các vị...liệt sĩ...” giọng nói Minh đã thêm có chút hữu lực, cậu hơi suy nghĩ một lúc rồi nói:
“Các vị liệt sĩ, dẫu Đặng Khải Minh đã không thể thay đổi số phận của các vị, cũng không thể nào có khả năng ngăn cản những khu mồ như thế này lại lần nữa lặp lại trong tương lai… Nhưng tôi hiểu đây chính là những gì các vị đã tự chọn lựa.”
Nheo mắt nhìn lên bầu trời quang, cậu hít thật sâu một hơi rồi tiếp:
“Vì như vậy, tôi cảm thấy các vị, chúng ta, tất cả đều xứng đáng được tôn trọng… Khải Minh xin thề, sẽ không để sự hy sinh của các vị trở nên hoang phế. Các vị ngã xuống, chính là nền móng cho dân tộc ta quật cường mãi mãi. Các vị hy sinh, tuyệt đối sẽ được đời đời tôn thờ, sẽ được ghi nhớ mãi không quên, sẽ không có ai dám khinh thi anh linh nơi này!”
“Các vị, hãy yên nghỉ, những gì các vị chưa làm được, để chúng tôi đi làm. Các vị, xin lưu danh sử sách.”
Người ngoài xa khó lòng nghe thấy những gì Minh vừa nói, nhóm người Sáng lại chẳng bỏ lọt một từ nào.
“Quân sư.”
Sáng thầm hô, lòng không khỏi nhớ tới những gương mặt thân thuộc đã từng học côn, múa bổng, xông pha trận mạc cùng mình. Không khỏi nhớ tới những đôi mắt đầy ý cười ngày Hai Vua dựng nước ở Mê Linh, không sao quên được chí căm thù khi thấy làng quê tiêu điều dưới gót xâm lược. Chợt, anh lắc đầu thật mạnh, tay hành quân lễ dõng dạc thưa:
“Chủ nhân, Nguyễn Sáng nguyện góp sức mình, vì lời thệ của ngài mà hiệu lực.”
“Chủ nhân, Lĩnh Nam quân ( Lạc Vệ) nguyện góp sức, vì lời thệ của ngài mà hiệu lực.”
Theo sau Sáng, chín người còn lại đều quỳ gối hô vang.
Khải Minh im lặng nhìn họ, lòng cảm thấy có chút ấm áp, cậu nâng họ dậy, lắc đầu tỏ ý không nên lại kéo dài thời gian rồi dẫn đoàn người đầy cảm xúc cùng tự hào ấy lên viếng những ngôi mộ cuối cùng, mộ của các Lạc hầu Lạc tướng.
“Quân sư, Mai An thay mặt mẹ cùng các anh em, cảm tạ ngài đã vì họ nói lên tiếng lòng.”
Mai Tam Lang nhìn Khải Minh viếng mộ mẹ, mắt đỏ hoe dập đầu thật mạnh đến độ bật cả máu để đáp lễ, một cái lễ to quá mức chàng thừa nhận.
Bên cạnh, Nàng Quế kiên nghị nhìn Minh, tuy không nói một lời nhưng nhìn nàng dù thân thể còn mang trọng thương vẫn kiên quyết dập đầu mạnh không kém Mai gia Tam lang, đủ để thấy lòng nàng ra sao.
“Quân… không, chủ nhân.” Hoàng Thiều Hoa chợt quỳ xuống dập đầu, nghiêm nghị nói:
“Xin người hãy cho tôi vì lời thệ của người mà ra sức.”
------
P/S:
Trong chương là bài hát “Tự Nguyện” của nhạc sĩ Trương Quốc Khánh. Hy vọng không bị coi là đạo nhạc XD.
|
/181
|
THICHDOCTRUYEN
Đa số thông tin và hình ảnh trên website đều được sưu tầm từ các nguồn trên Internet. Website hay upload-er không sở hữu hay chịu trách nhiệm bất kỳ thông tin nào trên đây. Nếu làm ảnh hưởng đến cá nhân hay tổ chức nào, khi được yêu cầu, chúng tôi sẽ xem xét và gỡ bỏ ngay lập tức.
